• Rozbicie dzielnicowe …
Od śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 r. rozpoczyna się w Polsce okres rozbicia dzielnicowego, polegający na tym, że poszczególnymi dzielnicami państwa rządzą odrębni książęta, synowie Bolesława, a następnie ich potomkowie.
W zasadzie władzę zwierzchnią nad nimi sprawować miał najstarszy wiekiem książę, władający tzw. dzielnicą senioralną. Wkrótce jednak okazało się, że senior nie znajdował posłuchu u swych braci, tak że faktycznie poszczególni książęta prowadzili własną politykę, często też dochodziło pomiędzy nimi do wojen.
Taki stan rzeczy powodował wielkie osłabienie państwa polskiego. Korzystali z tego wrogowie Polski, przede wszystkim zaś margrabiowie brandernburscy, a później Zakon Krzyżacki.
Opracował Karol Czyżewski
• Powstanie Marchii Brandenburskiej …
Marchia Brandenburska powstała na ziemiach słowiańskich leżących pomiędzy Łabą i Odrą. Niemcy podbili te ziemie i w 966 r. założyli na nich Marchię Północną. Wielkie powstanie plemnion słowiańskich w 938 r. zdołało ich na pewien czas odepchnąć za Łabę. Niemcy nie zrezygnowali jednak z zaboru tych ziem, co doprowadziło do zaciętych walk trwających blisko dwa wieki. Ostatecznego podboju kraju dokonał margrabia Albrecht zwany Niedźwiedziem, który w 1157 r. zdobył jego stolicę Brennę, przemianował ją na Brandenburg i założył tu Marchie Brandenburską. Na wschodzie sięgała ona aż po Odrę granicząc przez to bezpośrednio z państwem polskim.
Brandenburgia, do której sprowadzano coraz więcej niemieckich kolonistów, stała się wkrótce główną bazą wypadową niemieckiego parcia na wschód. Margrabiowie Brandenburscy kontynuując swoje podboje usiłowali opanować Pomorze Zachodnie. Książęta tej dzielnicy, nie uzyskawszy w okresie rozbicia dzielnicowego pomocy od innych książąt polskich, a nie chcąc znaleźć się pod władzą margrabiów, zmuszeni byli poddać się w 1181 r. cesarzowi Fryderykowi Rudobrodemu. W rezultacie więc Pomorze Zachodnie, z takim trudem odzyskane za czasów Krzywoustego, znalazło się pod panowaniem niemieckim aż do 1945 r.
Margrabiowie brandenburscy, korzystając dalej z osłabienia rozbitej na dzielnice Polski, opanowali w latach 1249-1250 ziemię lubuską, a następnie podbili tereny na prawym brzegu Odry, na północ od ujścia Warty, przez co wbil się klinem pomiędzy Wielkopolskę i Pomorze. Te nowo zagrabione ziemie nazwali Nową Marchią, w odróżnieniu od Starej Marchii leżącej na zachód od Łaby i Średniej Marchii, położonej pomiędzy Łabą i Odrą.
Opracował Karol Czyżewski
• Sprowadzenie Krzyżaków …
Niemniej groźnym wrogiem Polski stał się Zakon Krzyżacki. Pojawienie się jego na naszych ziemiach związane jest ze sprawą ludu Prusów, zamieszkującego z dawna ziemie nadbałtyckie pomiędzy Wisłą i Pregołą, a więc Pojezierze Mazurskie i Warmię. Brak urodzajnej gleby, puszcze i jeziora nie dawały Prusom możności szybkiego rozwoju gospodarczego, urządzali oni natomiast częste napady łupieskie na sąsiadujące z nimi, bogatsze i lepiej zagospodarowane ziemie Mazowsza.
W okresie rozbicia dzielnicowego książęta mazowieccy nie potrafili zabezpieczyć swych ziem przed tymi niszczącymi napadami, skorzystali więc z podsuniętej im propozycji i zgodzili się wezwać do walki z uciążliwymi Prusami przebywających wówczas na Węgrzech rycerzy niemieckiego Zakonu Krzyżackiego.
Pierwsi Krzyżacy przybyli do Polski w 1226 r. Książę Konrad Mazowiecki w 122B r. nadał im w charakterze lenna kasztelanię chełmińską położoną na prawym brzegu Wisły pomiędzy Drwęcą i Osą. Jako lennicy księcia Krzyżacy mieli obowiązek pomagać mu w walce z Prusami. Zakon Krzyżacki, złożony z samych Niemców, postanowił wykorzystać tę okazję dla rozszerzenia panowania niemieckiego na wschodzie. Wszedł w tym celu w kontakt Z cesarzem i papieżem, a następnie zaczął sprowadzać z Niemiec do ziemi chełmińskej coraz większe zastępy rycerzy. Nie ograniczył się przy tym do pomocy w obronie północnej granicy Mazowsza, lecz od 1230 r. rozpoczął systematyczny podbój kraju Prusów.
Zaorządzając lepszym uzbrojeniem i techniką wojenną oraz postępując z twardą bezwzględnością i okrucieństwem, Krzyżacy podbili w latach 1230-1283 cały kraj Prusów, zakładając na jego terenie własne, dobrze zorganizowane państwo o charakterze wojskowym.
Opracował Karol Czyżewski
• Organizacja państwa i wojska krzyżackiego …
Na czele Zakonu stał wielki mistrz, któremu podlegali mistrzowie prowincjonalni: pruski, inflancki i niemiecki. Wielki mistrz przebywał początkowo w Wenecji, a w 1309 r., po podboju Pomorza, przeniósł swa stolice do Malborka, gdzie spełniał równocześnie funkcje mistrza prowincjonalnego pruskiego. W jego otoczeniu znajdowali się dostojnicy zakonni. Stanowili oni radę przyboczną wielkiego mistrza i zarządzali poszczególnymi dziedzinami gospodarki i administracji. Państwo krzyżackie było podzielone na komturie, w których władzę wojskową sprawowali komturowie.
Siły zbrojne Krzyżaków opierały się przede wszystkim na doborowej kadrze, którą stanowili bracia zakonni, dobrze uzbrojeni i zdyscyplinowani. Obok nich do służby rycerskiej obowiązani byli wszyscy świeccy panowie feudalni, mający swe posiadłości na terenie państwa krzyżackiego, a także wójtowie miejscy i sołtysi wiejscy, w razie zaś powołania pospolitego ruszenia, również chłopi i mieszczanie.
Oprócz tego Zakon, rozporządzając znacznymi sumami pieniężnymi, wyciśniętymi z poddanych nie tylko na terenie ziem pruskich, lecz również w swych olbrzymich majątkach rozsianych po całej Europie, chętnie posługiwał się żołnierzem najemnym, werbowanym najczęściej na zachodzie. Znaczną wreszcie rolę w armii krzyżackiej odgrywali tzw. „goście”, rekrutujący się spośród zachodnioeuropejskich panów feudalnych, którzy dla zdobycia łupów oraz w poszukiwaniu przygód przybywali na zaproszenie wielkich mistrzów, ‚ażeby wziąć udział w toczonych przez Zakon grabieżczych wojnach.
Wśród wojsk Zakonu wyróżnić można jazdę rycerską, uzbrojoną podobnie jak jazda polska tego okresu. Najlepiej uzbrojeni by}i sami Krzyżacy i ich zagraniczni „goście”, słabiej pruscy panowie feudalni, wójtowie i sołtysi. Obok jazdy istniała używana głównie do obrony i zdobywania zamków piechota, rekrutująca się spośród chłopów; często składała się ona z oddziałów najemnych.
Na wysokim poziomie stała u Krzyżaków sztuka fortyfikacyjna. Całe Plusy pokryte były gęstą siecią niewielkich, ale silnie umocnionych zamków. Pozwoliło to stosunkowo nielicznym na tym terenie oddziałom krzyżackim na utrzymanie w uległości znacznie liczniejszej wrogo do najeźdźców ustosunkowanej ludności podbitej.
W ten sposób w ciągu 50 lat wyrosła na północ od granic ówczesnej Polski groźna potęga, której agresywna polityka zaciążyła na długie wieki na losach naszego państwa.
Opracował Karol Czyżewski
homo historicus 